De schaamte voorbij 

 

In het leven van een mens liggen twee momenten vast: hij wordt geboren en hij sterft. De tijd daartussen is zijn levensweg: een ware ontdekkingsreis over gladde paden, langs kolkende rivieren en steile bergpaden.

 

Aan het begin van die levensweg staat een klein mensje dat langzaam naar volwassenheid groeit. Als volwassen mens groeit hij vervolgens in die volwassenheid. Hij zoekt naar een balans in zijn identiteit, gaat zijn eigenheid ontdekken en zichtbaar maken, en leert de kunst te verstaan om als mens in verbinding te leven met zichzelf en zijn omgeving.

 

Uitgepakt

Elk mens is uniek. Alleen daarom al is het belangrijk je eigenheid te ontdekken. Dat proces begint vanaf de geboorte. Wanneer een mens ter wereld komt, is hij als het ware nog ‘ingepakt’ en zijn alleen de contouren van de mens in wording zichtbaar.

 

De mensen die boven de wieg hangen, menen al van alles te herkennen, maar toch blijft het een grote verrassing hoe de baby als volwassene zal zijn. Naarmate hij groeit, wordt dat geleidelijk aan zichtbaar: de nog ‘ingepakte’ wordt uitgepakt, je gaat zijn unieke ‘mij’ zien. Hij gaat eigenheid ontdekken, zodat hij uiteindelijk als volwassene van betekenis kan zijn op de plaats waar hij is terechtkomt.

 

Ingepakt door schaamte

Hij vindt zijn eigenheid door alles wat hij als kind en later als volwassene op zijn levensweg tegenkomt – denk aan school, studie, werk, vrienden, huwelijk, gezin, hobby’s en kerk. Stuk voor stuk dagen deze leerplekken hem uit om zijn eigenheid te ontdekken. Verbondenheid met anderen is daarbij cruciaal. Die leerplekken zijn dus geen doelen op zich, maar staan in dienst van het hogere levensdoel: je eigenheid zichtbaar maken, dat wat de Schepper in je heeft gelegd. Als de mogelijkheid bestaat om uitgepakt te worden, kun je ook ingepakt blijven. Door de druk of dreiging van ‘buiten’.

 

Je kunt op verschillende manieren in je groei geremd worden. Je leeft dan niet van binnen naar buiten, door te leren en te groeien, maar van buiten naar binnen, omdat de ander bepaalt wat je wel of niet doet. Wanneer jouw uniciteit de omgeving om wat voor reden dan ook niet bevalt, kun je je uit schaamte, angst of loyaliteit gaan aanpassen of juist rebelleren. De gevolgen zijn dat je dan niet leeft maar wordt geleefd. Oftewel: je blijft ingepakt, je eigenheid wordt niet zichtbaar!

 

Wat is schaamte?

Schaamte kun je vanuit verschillende invalshoeken beschrijven. Schaamte speelt zich af tussen jou en God (onthulling) en tussen jou en de mensen (tekortschieten). Schaamte kan je door onthulling van het kwade dichter bij God brengen, maar je kunt ook door zelfverwerping jezelf onnodig diskwalificeren.

 

Schaamte die je uit relaties houdt, dwingt je om onder een steen te gaan liggen, om als een muurbloempje te leven. Je blijft dan ‘ingepakt’: sorry dat ik besta! Brené Brown, auteur van onder andere ‘De Moed van imperfectie’ (2013, Utrecht) heeft veel gezegd en geschreven over schuld en schaamte. Zij zegt dat schaamte die jij jezelf oplegt angst veroorzaakt, je durft niet bij jezelf te zijn, laat staan bij anderen.

 

Wanneer deze schaamte gaat domineren, toon je je kwetsbaarheid niet meer en verdwijnt de bron van innovatie, creativiteit, productiviteit en vertrouwen in jezelf. Je trekt je uit zelfbescherming terug, bent niet meer echt betrokken en je gaat je minder verantwoordelijk voelen voor je rol in relaties en bijdragen aan de samenleving.

 

Kwetsbaarheid als medicijn

Natuurlijk worstelen we allemaal met schaamte en de angst niet goed genoeg te zijn. Mag jij van jezelf falen, fouten maken, tekortschieten, verdrietig, bang en onzeker zijn? Mag een ander in je leven meekijken? Als je je niet durft te verbinden, stagneert je ontwikkeling, de schaamte voor het falen maakt je onzichtbaar, creativiteit en innovatie blijven schaars.

 

Er is ook een andere weg: Het doorbreken van de stilte, het afleggen van de slavernij van het perfectionisme, verbindingen aangaan waardoor je teleurstelling, boosheid, verdriet kunt delen, risico’s nemen, en proefondervindelijk leren. Het is koninklijke weg van kwetsbaarheid.

 

Kwetsbaarheid verbindt je met God, met jouw binnenkant en met de ander. Kwetsbaarheid is een teken van kracht. Door je kwetsbaar op te stellen laat je zien dat je niet bang bent, dat je rechtop durft te gaan staan, dat niet de ander bepalend is in je leven, maar dat je wel graag de ander wilt ontmoeten om jezelf zichtbaar te maken.

 

Bert Reinds

 

Bert Reinds geeft een lezing over dit onderwerp tijdens onze Hoopvolle Ontmoeting op 18 november in Hoogeveen en 20 november in Veenendaal.

 

Bert studeerde orthopedagogiek en hij heeft een eigen praktijk. Het is zijn passie mensen ‘uit te pakken’, zodat zichtbaar wordt wie ze al zijn. Bert heeft ook meerdere boeken geschreven, zoals ‘Kom er eens uit’, ‘Bertweter’ en ‘Het hart van opvoeden’.